Íslensk heilbrigðisþjónusta og lífræn þróun
Gunnar Á. Gunnarsson, framkvæmdastjóri Vottunarstofunnar Túns
Víða í grannlöndum okkar í Vestur Evrópu, ekki síst á Norðurlöndunum, hafa stofnanir og fyrirtæki sem sjá starfsmönnum og skjólstæðingum sínum fyrir fæði sett á stefnuskrá að auka eins og unnt er hlut lífrænna matvæla í matarinnkaupum. Þetta á ekki síst við um uppeldis-, meðferðar-, umönnunar- og sjúkrastofnanir þar sem á miklu veltur að vel sé búið að fólki í næringu.
Lífræn fæða þáttur í fyrirbyggjandi heilsugæslu
Æ fleirum verður ljóst að heilnæm, næringarrík og náttúruleg fæða er undirstaða þroska og eðlilegs líkamlegs viðhalds, en einnig úrbóta þar sem slys, sjúkdómar og öldrun hafa knúið dyra. Lífræn matvæli munu gegna vaxandi hlutverki í þeim efnum á komandi árum. Eftir því sem tíminn líður bætist í safn þeirra vísindarannsókna sem sýna afdráttarlaust yfirburði lífrænna matvæla í samanburði við matvæli framleidd með hefðbundnum ræktunar- og vinnsluaðferðum. Hér er einkum átt við bragðgæði og næringargildi, en athuganir á beinum heilsufarsáhrifum eru enn skammt á veg komnar. En það eru sömuleiðis augljósir kostir fyrir neytendur almennt að lífræn matvæli eru framleidd án eiturefna og án erfðabreyttra lífvera, sem hvoru tveggja eru umtalsverðir áhættuþættir í neyslu hefðbundinna matvæla.
Framboð og framleiðsla lífrænna afurða vaxandi
Íslenskir neytendur sýna lífrænum matvælum aukinn áhuga og á annað hundrað dagvöruverslana bjóða slíkar vörur allt árið um kring í verulegu og vaxandi úrvali, bæði unna vöru og ferska. Enn sem komið er þá er eftirspurn að miklum meirihluta mætt með innflutningi, og einungis um 40 íslenskir bændur og vinnslustöðvar sinna framleiðslu á lífrænum matvælum. Engu að síður vex innlend framleiðsla að magni og fjölbreytni og á þriðja hundrað vörutegunda er nú framleitt hér í mismiklu magni. Þannig hefur framboð og úrval aukist og orðið mun stöðugra og munur á verði lífrænna afurða samanborið við aðrar vörur hefur minnkað frá því sem var. Umsjónarmenn stóreldhúsa og veitingastaða eiga því auðveldara með að mæta óskum viðskiptavina sinna um aukið hlutfall lífrænna matvæla.Vitað er um a.m.k. 20-30 aðila í veitingaþjónustu sem reglulega bjóða lífrænar veitingar í talsverðum mæli, og fjölgar þeim ár frá ári. Meðal þeirra eru Heilsustofnun NLFÍ í Hveragerði og vistheimilin í Skaftholti og á Sólheimum í Grímsnesi.
Lífræn veitingaþjónusta - Verðugt verkefni
Upptaka lífrænna matvæla í heilbrigðisstofnunum krefst ákveðinnar aðlögunar og vandaðs undirbúnings. Í fyrsta lagi þurfa umsjónarmenn slíkra stofnana að skynja þörf fyrir lífræna veitingaþjónustu, átta sig á kostum hennar, líta á aðlögun að henni sem verkefni sem tryggja þurfi mannskap og ábyrga stjórnun, og ekki síður stuðning þeirra sem fjármagni og stefnu ráða. Í öðru lagi þarf að taka mið af eðli hverrar stofnunar, stærð og umfangi, markhópum og möguleikum á öflun hráefna, og setja síðan markmið í samræmi við raunhæfa kosti (t.d. árstíðabundið átak, lífræna daga, hluta matseðils o.þ.h.). Í þriðja lagi þarf að endurskoða innkaup, jafnvel með gerð nýrra samninga, og tryggja næg hráefni í samræmi við sett markmið hugsanlega með sértækum aðgerðum (t.d. beinum samningum við framleiðendur). Í fjórða lagi er æskilegt að upptaka lífrænnar veitingaþjónustu (að hluta eða miklu leyti) sé fléttuð inn í gæðastjórnun viðkomandi stofnunar, starfsfólk og viðskiptavinir fái reglulega fræðslu um hin lífrænu gæði og þýðingu þeirra, og að fylgst sé vel með þróun þessara mála hjá grannþjóðum okkar, svo og þróun rannsókna og framleiðslu. Að lokum, þá hagnýtir veitingaþjónusta stofnana og fyrirtækja í vaxandi mæli vottun sem tæki til að treysta faglegan þátt lífrænnar þróunar, gera hana þannig markvissari, og vekja um leið athygli viðskiptavina og skjólstæðinga á þeim auknu gæðum sem "vottaðar lífrænar veitingar" hafa í för með sér.
____________________
Lífrænar matjurtir næringarríkari
Fjórar vísindarannsóknir sýna afgerandi mun á lífrænum og hefðbundnum matvælum
Ný rannsókn vísindamanna (Dr. M. Amodio og Dr. A. Kadel) við Kaliforníuháskóla sýnir að lífrænt ræktaðir kiwi-ávextir innihalda mun hærra hlutfall andoxunarefnanna C-vítamíns og pólyfenóls heldur en kiwi-ávextir ræktaðir með hefðbundum aðferðum. Auk þess kom fram að hlutfall allra helstu steinefna er hærra í lífrænum kiwi-ávöxtum en hefðbundum.
Niðurstöður þriggja nýrra rannsókna evrópskra vísindamanna hníga í sömu átt. Í pólskri rannsókn Hollmann og Rembialkowska kom fram að lífrænir tómatar innihalda meira þurrefni, sykrur, C-vítamín, Beta-karótín og flavóníða, heldur en tómatar ræktaðir með venjulegum aðferðum.
Í annarri póskri rannsókn Hollmann o.fl. var sýnt fram á að lífrænt eplamauk inniheldur mun hærra hlutfall hollefna en mauk úr eplum sem ræktuð eru með hefðbundnum aðferðum. Mæld voru ýmis lífvirk næringar- og andoxunarefni, s.s. fenól, flavoníðar og C-vítamín.
Í franskri rannsókn Fauriel o.fl. kom fram að lífrænar ferskjur hafi hærra hlutfall pólyfenól-andoxunarefna en ferskjur ræktaðar með hefðbundnum aðferðum. Jafnframt ályktuðu vísindamennirnir að lífrænar aðferðir hafi jákvæð áhrif á næringarinnihald og bragðgæði.
(Sjá yfirlit um þessar rannsóknir í nýlegri fréttatilkynningu á heimasíðu www.soilassociation.org.)
Samvinna og samskipti
Þórkatla Aðalsteinsdóttir, sálfræðingur.
Mannskepnan er furðuleg vera. Hún er eina dýrategundin sem hefur þörf fyrir annað og meira en líkamlegt öryggi og þörf fyrir að tilheyra hópi. Við höfum þörf fyrir stöðuga þróun og þroska, annars hnignar okkur og fyllumst leiða og vanlíðan. Þörfin fyrir jákvæða mynd af sjálfum sér er sterk og henni fylgir þörfin fyrir jákvæðan árangur, að sjá tilgang í því sem við tökum okkur fyrir hendur, við séum á leiðinni eitthvað.
Við uppfyllum þessar þarfir okkar á mismunandi sviðum. Í vinnu, innan veggja heimilisins og með því að stunda okkar áhugamál. Við erum í mismunandi hlutverkum á hverju sviði og það er okkur nauðsynlegt. Það er brýnt að geta skipt um hlutverk til að öðlast hin sönnu lífsgæði, líf sem uppfyllir okkar þarfir. Því verðum við einnig að geta sett mörk milli hlutverka og haft skilning á því að aðrir setja einnig mörk. Persónuleg markmið á hverju sviði eru okkur einnig nauðsynleg til að koma í veg fyrir stöðnun, kvíða og lífsleiða.
Svo sannarlega uppfyllum við okkar þarfir fyrir jákvæða mynd af okkur sjálfum með því að vera í samskiptum og samstarfi við annað fólk. Þegar samstarfið gengur vel erum við sátt og finnst við ná árangri. Þegar verr gengur byrjum við gjarnan á því að ásaka okkur fyrir að duga ekki, vera lélegir vinnufélagar og lélegir stjórnendur og það rænir okkur vinnugleðinni. Oft erum við að álykta um orsakir lélegs samstarfs án þess að skoða hvað gæti verið að. Eru reglur óljósar um samstarfið? Er þröngsýni og fordómar í gangi varðandi starfssvið mitt eða hjá mér sjálfri/sjálfum varðandi starfssvið annarra? Erum við að nota ómögulegar aðferðir í samskiptum - svo sem eins og að missa stjórn á skapinu, ætla hinum ómerkilegt innræti og kvikindisskap, leyfa hlutunum að hanga í lausu lofti án þess að leysa þá, fara í fýlu eða ætla fólki að lesa hugsanir okkar og reyna slíkt hið sama, þ.e. burðast við hugsanalestur hjá vinnufélögum?
Að vera í árangursríkum og gefandi samskiptum er forsendan fyrir árangri á vinnustað. Ómerkilegustu mál verða að stórmálum ef samskiptin eru slæm, og erfið og flókin verkefni verða gefandi þegar samstarfið blómstrar. Svo það er til mikils að vinna að koma á og viðhalda góðri samvinnu á vinnustað. Og æðruleysið þarf að vera með í för. Fólk er flest eins og maðurinn sagði - þ.e. við erum ólík, komum úr mismunandi áttum, jafnvel mismunandi menningarheimum og höfum ólík sjónarmið. Samskipti gera okkur kleyft að skilja betur sjónarmið annarrra og koma okkar eigin sjónarmiðum á framfærum. Við megum ekki gefa okkur að annað fólk sjái heiminn eins og við sjáum hann. Því þurfum við stöðugt að minna okkur á það að annað fólk er ekki eins og ég og ég hef engan rétt á að heimta það að fólk sjái hlutina út frá mínum sjónarhól.
Það er í verkahring stjórnanda að stýra verkefnum og tækið sem hann hefur til þess eru samskipti. Það tæki þarf að vera í stöðugri þróun og endurskoðun og það er nú kannski það sem er mest krefjandi í hlutverki stjórnandans. En jafnframt ögrandi og skemmtilegt að ná árangri með að beita því tæki!
Takk fyrir.
Lífræn jógúrt slær í gegn
Mikil og hröð þróun hefur orðið síðustu ár í sölu og framleiðslu á lífrænum matvælum. Víða erlendis er lífræni geirinn sá hluti landbúnaðarins sem vex hvað hraðast. Neytendur kunna að meta matvörur þar sem uppruninn er þekktur, framleiðslan án ýmissa hjálparefna og skepnurnar í náttúrulegu umhverfi. Hér á landi eru nokkrir bændur sem hafa sérhæft sig í framleiðslu lífrænna afurða og eitt þeirra búa er Neðri-Háls í Kjós. Þar er framleidd lífræn mjólk eftir ströngustu reglum og hún seld sem slík eða sem jógúrt undir vörumerkinu „Biobú".
Framboð á lífrænum matvörum, einkum grænmeti og ávöxtum hefur verið fremur lítið í hefðbundnum matvöruverslunum, en í sérverslunum má finna nokkuð fjölbreytt úrval þessara vara. Meira er um framboð á ýmissi lífrænni þurr- og drykkjarvöru í völdum matvöruverslunum. Lífrænar mjólkurvörur sem komnar eru á markað hér á landi, mjólk, jógúrt og AB mjólk, ásamt lífrænum tómötum eru þær lífrænu vörutegurnir sem hafa hvað mesta útbreiðslu í matvöruverslunum.
Framboð á lífrænu íslensku grænmeti er nokkuð mismunandi eftir árstíma.
Biobú í fararbroddi lífrænnar framleiðslu. Fyrirtækið Biobú ehf., hóf starfsemi í júní 2003 og framleiðir nú lífræna jógúrt sem er seld í verslunum á höfuðborgarsvæðinu og víðar um land. Markmiðið með stofnun fyrirtækisins var að efla markað fyrir lífrænar mjólkurafurðir með kynningum og upplýsingum fyrir neytendur
Svo virðist sem aðkoma Biobús að lífræna markaðinum hafi hleypt í hann nýju lífi, eftir margra ára stöðnun fram til ársins 2003. Fullvíst má telja að Biobú jógúrtin sé nú sú lífræna vörutegund sem hefur flesta neytendur hér á landi. Hún er þannig í fararbroddi á lífæna markaðinum.
Eftirspurnin hefur verið ört vaxandi og er nú svo komið að lífræna mjólk vantar á markaðinn . Í mars s.l seldust um 12 tonn af lífrænni jógúrt eða um 68 þús jógúrtdósir. Það er því ekki ofsagt að segja að lífræn jógúrt hafi slegið í gegn.
Kristján Oddsson og Dora Ruf, sem eru bændur að Neðra Hálsi og jafnframt stofnendur og aðaleigendur Biobús ehf., leita nú eftir samstarfi við bændur um framleiðslu á lífrænni mjólk til jógúrtgerðar til að mæta aukinni eftirspurn.
Gott verð
Í könnun sem gerð var af ASÍ (júní 2005) kom fram að í samanburði á verði lífrænna vara og hefðbundinna var lífræn jógúrt næst því að vera á sama verði og hefðbundin en í könnuninni var lífræn jógúrt að meðaltali um 22% dýrari en hefðbundin. Kirsuberjatómatar komu svo þar á eftir þar sem þeir lífrænu voru að meðaltali um 25% dýrari.
Mestur munur var á verði á appelsínum þar sem þær lífrænu voru 184% dýrari en hefðbundnar. Næst á eftir komu epli þar sem munurinn var 180% þeim lífrænu í óhag.
Meiri hollusta
Mjólkin sem notuð er í lífræna jógúrt er frá kúm sem að jafnaði eru fóðraðar á 100% íslensku grasi sem er einstakt á Íslandi þar sem kýr eru almennt líka fóðraðar með erlendum fóðurbæti (korni). Nokkrar ástæður eru fyrir því að ekki er fóðrað með korni, en aðalástæðan er sú að þannig verða kýrnar hraustari og mjólkin hollari. Ókosturinn er sá að kýrnar mjólka minna en í staðinn fæst gæðameiri mjólk þar sem meira verður af Omega-3 og CLA fitusýrum í mjólkinni, en báðar eru taldar mjög hollar fyrir líkamann.
Nokkrar erlendar rannsóknir hafa sýnt að mjólk sem framleidd er með lífrænum aðferðum hefur meira af lífsnauðsynlegum fitusýrum eins og Omega-3 (1) og svo af konjugerðu fitusýrunni CLA (2) .( 4-7 sinnum meira, það fer eftir árstíma og fóðrun.) Íslensk samanburðarrannsókn hefur staðfest að um 28% meira er af omega-3 í lífrænni mjólk(3) . CLA er einnig fjölómettuð eins og omega-3. Þessar fitusýrur eru taldar mikilvægar fyrir efnaskipti líkamans og geta verndað okkur frá ýmsum heilsufarslegum vandamálum þar á meðal þunglyndi. Þá hefur rannsóknarstofnun landbúnaðararins í Danmörku, ( Danmarks Jordbrugs Forskning 2004 ), einnig rannsakað innihald andoxunarefna og vítamína í lífrænni og hefðbundinni mjólk og sýna þær rannsóknir að í níu af hverjum tíu sýnum inniheldur lífræn mjólk mun meira náttúrlegra E-vítamína en hefðbundin mjólk. Hefur það m.a. í för með sér að geymsluþol hennar er meira.
Auk þessa sýna rannsóknirnar að innihald carótenóíða er tvisvar til þrisvar sinnum hærra í lífrænni mjólk en hefðbundinni en það hefur áhrif á bragðið því efnið á sinn þátt í að mynda ýmsa bragðþætti mjólkurinnar.
Jógúrtin er auk þess rík af próteini, kalki, og steinefnum. Til viðbótar við E vítamínið fylgja fitunni einnig fituleysanlegu vítamínin A og D. Að jafnaði er minni mjólkursykur í lífrænni jógúrt sem er jákvætt fyrir fólk með mjólkuróþol.(4)
Neytendur velja lífrænt meðal annars vegna þess að þeir telja að náttúrulegri framleiðsla gefi af sér hollari matvörur. Rannsóknir staðfesta þetta. Það að borða lífrænt kveður einnig í kútinn þá óvissu sem fylgir því að borða fæðu sem inniheldur ónáttúruleg efni.
Sex góðar ástæður til að velja Biobú jógúrt!
- Í henni eru engin aukefni, né önnur efni svo sem bragðefni, litarefni eða rotvarnarefni.
- Meira er af CLA fitusýrum, en CLA byggir upp vöðva og bein, brennir fitu og er mjög virkt andoxunarefni. Margir vísindamenn hafa gengið svo langt að álíta CLA fitusýruna sem eina bestu krabbameinsvörn sem fundist hafi í matvælum fram að þessu.
- Í lífrænni jógúrt er meira af Omega-3 fitusýrum (38,4%), en hún er líkamsstarfsemi okkar lífsnauðsynleg.
- Enginn sykur er í hreinu jógúrtinni og aðeins lífrænn hrásykur í hinum tegundunum. Notaður er lífrænn ávaxtamassi.
- Lífræn jógúrt er án tilbúinna transfitusýra.
- Engin þykkingarefni né þurrmjólkurduft eru notuð.
Umhverfisvæn framleiðsla Almennt er viðurkennt að lífræn framleiðsla er umhverfisvænsta form landbúnaðar þar sem hvorki er notaður tilbúin áburður né eiturefni. Umbúðirnar utan um jógúrtina eru eins umhverfisvænar og kostur er. Ekkert ál er í þeim og plastnotkun í lágmarki. Til styrkingar dósunum er pappaaskja sem hægt er að flokka sér.
Heimildir:
www.biobu.is 1.) Jensen, S. K., A. K. Johannsen, et al. (1999). "Quantitative secretion and maximal secretion capacity of retinol, beta-carotene and alpha-tocopherol into cows' milk." J Dairy Res 66(4): 511-22.
2.) Dhiman, T. R., G. R. Anand, et al. (1999). "Conjugated linoleic acid content of milk from cows fed different diets." J Dairy Sci 82(10): 2146-56.
3.) Samanburðarrannsókn unnin af Lýsi hf í desember 2002
Lífræn mjólk: Omega-3 fitusýrur í grunnhráefni: 2,16% Hefðbundin mjólk: Omega-3 fitusýrur í grunnhráefni: 1,56%
Um 38,4% meira af Omega-3 í lífrænni jógúrt.
4.) Upplýsingar frá Rannsóknarstofnun Mjólkuriðnaðarins. Meðaltal 52 sýna sem náðu yfir allt árið 2003.
Lífræn mjólk: Mjólkursykur meðaltal ársins 2003: 4,54% Hefðbundin mjólk: Mjólkursykur meðaltal ársins 2003: 4,72%
Um 4% minni mjólkursykur í lífrænni jógúrt!
Móðir Náttúra
Móðir náttúra var stofnað þann 1. desember 2003 af Valentínu Björnsdóttur, Karli Eiríkssyni og fl. Fyrirtækið sérhæfir sig í gerð næringarríkra, ljúffengra og hollra grænmetisrétta. Ávallt er notað fyrsta flokks, ferskt grænmeti við matargerðina og engin óæskilega aukaefni eru notuð. Metnaður fyrirtækisins fellst í gæðum handverksins og að heimalagað bragð haldi sér í gegnum alla framleiðsluna og skili sér beint á matarborðið heimafyrir. Móðir náttúra framleiðir einnig tilbúið grænmetisfæði fyrir mötuneyti og stóreldhús. Markmið fyrirtækisins er að gera aðgengi almennings að tilbúnu, hollu og ljúffengu grænmetisfæði auðveldara. Blaðið sótti Móður náttúru heim og spjallaði við framkvæmdastjóra þess, Valentínu Björnsdóttur.
Valentína hóf störf tengd matvælum aðeins 14 ára. Fljótlega gerði hún sér grein fyrir að áhugasvið hennar lægi í matreiðslu. Hún hefur víðtæka reynslu af matreiðslustörfum bæði til sjós og lands og hefur unnið flest tilfallandi eldhússtörf allt frá uppvaski og yfir í að reka mötuneyti. Hún er því vel meðvituð um að engin keðja er sterkari enn veikasti hlekkurinn og að allir starfsmenn fyrirtækisins eru jafn mikilvægir. Þau hjón byggja fyrirtæki sitt á mannlegu og heimilislegu viðhorfi, sem endurspeglast í gæðum matarins.
Valentína kynntist eiginmanni sínum Karli Eiríkssyni matreiðslumeistara á matsölustað þar sem þau unnu bæði. Valentína var snemma ákveðin í að stofna eigið fyrirtæki og í framhaldi af námskeiði Auður í krafti kvenna sem hún sótti, stofnuðu þau hjónin Móður náttúru, meðvituð um þörfina fyrir holla tilbúna rétti sem hægt væri að grípa í búðinni og einnig bjóða upp á í mötuneytum. Karl býr yfir mikilli reynslu og þekkingu á matreiðslu grænmetisrétta. Valentína er alin upp við venjulegar íslenskar matarvenjur, en áhugasvið hennar liggur í heilbriðgum lífsstíl þ.m.t. hollu mataræði, mikilli grænmetisneyslu og einnig óhefðbundnum lækningum en hún er m.a. lærður svæðanuddari.
Fyrirtækið er í örum vexti og starfa þrettán starfsmenn við fyrirtækið. Hafa þeir fjölbreytta menntun bæði á sviði matargerðar og öðrum sviðum. Nýlega hafa nýjar neytendapakkningar litið dagsins ljós og unnið hefur verið að verkefninu Gott & gaman sem er næringarútreiknaður skólamatseðill með hollustu fyrir börn. Unnið er samkvæmt GÁMES en stefnt er að vottun fyrirtækisins. Fyrirtækið er í samvinnu við Sýni um útreikninga og sýnatöku. Maturinn er unninn úr úrvals hráefni, íslensku og lífrænt ræktuðu eins og hægt er og svo innfluttum matvælum. Sem dæmi má nefna að einungis eru notaðar íslenskar kartöflur í framleiðsluna, nær allar baunir eru lífrænt ræktaðar og íslenskt lífrænt ræktað bankabygg er notað. Olía sem notuð er, er án transfitu og einungis notuð einu sinni. Matvælin eru fullelduð og svo ýmist hraðkæld eða fryst. Pottréttir eru allir hraðkældir en buffin eru fryst. Nú er verið að auka kæliaðstöðu og á næstunni munu síritar sjá um að fylgjast með og skrá kæliferlið.
Að mati Valentínu er markaðurinn góður og markaðshlutdeild Móður náttúru er ráðandi í tilbúnum grænmetisréttum. Samkeppnin í tilbúnum réttum er þó mikill en sérstaða Móður náttúru felst í hollustunni. Svo einhverjar tölur séu nefndar þá eru framleidd um 60.000 buff á mánuði. Varan fæst í um 80 verslunum en auk þess er selt til eldhúsa og mötuneyta m.a. til eins stærsta eldhúss landsins, eldhúss Landspíltala Háskólasjúkrahúss. Valentína segir það gleðilegt að að undanförnu hafa eldhús hjúkrunar- og elliheimila bæst í viðskiptahópinn. Matvælin eru trefjarík og því mjög góð fyrir þá sem eldri eru.
Ég spyr Valentínu svona meira til gamans, hvort einungis sé boðið upp á grænmetisfæði á hennar heimili. Hún svara því neitandi, þar sé einnig borðaður mikill fiskur og lambalærið standi allaf fyrir sínu, þó svo að hollustan sé ávalt í fyrirrúmi.
Að lokum vil ég þakka fyrir vingjarnlegar móttökur á heimilislegum vinnustað þar sem greinilega allt er að gerast og uppgangur mikill. Ég vil jafnframt benda lesendum á heimasíðu Móður náttúru, www.modirnattura.is, þar sem kennir ýmiss fróðleiks og hægt er að fá ítarlegri upplýsingar m.a. um það úrval rétta sem í boði eru.
Kveðja frá Bláskógabyggð.
Bláskógabyggð er sveitarfélag sem stofnað var árið 2002 við sameiningu þriggja sveitarfélaga, þ.e. Biskupstungnahrepps, Laugardalshrepps og Þingvallahrepps. Nýtt nafn sveitarfélagsins er fengið að láni úr Þingvallasveit og tengist birkinu og bláma vatnsins.
Í Bláskógabyggð hefur atvinna íbúa byggst að verulega miklu leyti á landbúnaði í gegnum tíðina, eða við frumframleiðslu matvæla. Einnig er innan sveitarfélagsins að finna hvað öflugustu gróðrarstöðvar landsins, þar sem ræktað er grænmeti m.m. Byggðarlagið hefur haft þeim auði og láni að fagna að umtalsverðan jarðhita er að finna í jörðu, sem nýttur hefur verið meðal annars til uppbyggingar gróðrarstöðva. Í dag eru slík fyrirtæki rekin m.a. í Reykholti og Laugarási. Einnig eru allnokkrar jarðir sem nýta eigin jarðhita til slíkrar framleiðslu.
Ein af nýsköpun í íslenskri matvælaframleiðslu er lífræn framleiðsla og hafa ræktunarbú innan Bláskógabyggðar látið til sín taka innan þess geira. Metnaður fyrir hreinni afurð þar sem tillit er tekið til lífríkis og náttúru er afar virðingarverður, og tryggir jafnframt gæði framleiðslunnar. Það er nokkuð sem neytendur í vaxandi mæli kalla eftir, þar sem meðvitund almennings um gæði og hreinleika fæðu hefur aukist til mikilla muna.
Lífrænar aðferðir við framleiðslu matvæla ná til allra greina landbúnaðar, garðyrkju, kornræktar, búfjárræktar, fiskeldis m.m. Þróun í öðrum vestrænum löndum hefur sýnt að markaður fyrir lífrænar framleiðsluvörur hefur vaxið og gæði fremur en magn vegur þyngra en áður. Gæði hráefnis skiptir miklu máli fyrir mötuneyti og veitingastaði. Mötuneyti heilbrigðisstofnana hljóta að líta sérstaklega til þess að innkeypt hráefni uppfylli þær kröfur sem gerðar eru til hreinleika og gæða með það að markmiði að tryggja sem heilnæmasta fæðu með heilbrigði mannsins að leiðarljósi.
Ég vil nota þetta tækifæri til þess að bjóða þingfulltrúa á þingi Félags yfirmanna eldhúsa heilbrigðisstofnana velkomna til Uppsveita Árnessýslu og þykir afar tilhlýðilegt að eitt af meginþemum þessa þings skuli vera lífræn ræktun matvæla.
Ég óska ykkur góðs gengis í störfum ykkar á þessu þingi og jafnframt ánægjulegrar dvalar í Uppsveitum Árnessýslu.
Valtýr Valtýsson
sveitarstjóri Bláskógabyggðar.
Hversu hrein er íslensk landbúnaðarvara?
Guðrún Helga Guðbjörnsdóttir
Kennari við LbhI
Þetta er stór spurning og verður ekki svarað hér, hins vegar verða tíundaðar þær framleiðsluaðferðir sem stundaðar eru hér á landi og hafa áhrif á hreinleika vörunnar. Hrein landbúnaðarvara er vara sem inniheldur engin aukaefni.
Í dag hefur hinn íslenski neytandi val, hann getur keypt íslenska landbúnaðarvöru, hann getur keypt íslenska vistvæna landbúnaðarvöru og síðast en ekki síst getur hann keypt íslenska lífræna landbúnaðarvöru.
Munurinn á þessu þrennu er þó nokkur;
Í hinum hefðbundna landbúnaði eins og við þekkjum hann flest og er langstærstur, er lögð áhersla á magn, stundum á kostnað gæða. Þar er notaður tilbúinn áburður á tún og við ræktun grænmetis. Lyf eru notuð til að meðhöndla sjúk dýr og lyf (eitur) eru notuð gegn sjúkdómum og skordýrum á grænmeti.
En varan lendir ekki á borði neytenda beint frá bónda, heldur hefur viðkomu hjá öðrum eða þriðja aðila, þar sem varan fær sitt neytendaútlit, vatnssprautað, sykurfyllt og meðhöndlað á fleiri vegu.
Í vistvænum landbúnaði sem er næststærstur og á við um stóran hluta íslenskra grænmetisframleiðenda, er notaður tilbúinn áburður og lífrænar varnir gegn skordýrum. Vistvænn landbúnaður er í raun gæðastýrður landbúnaður, ræktandinn þarf að vera vel vakandi yfir ræktun sinni til að fyrirbyggja að upp komi vandamál og grípur eingöngu til notkunar lyfja (eiturs) ef í óefni stefnir.
Grænmeti ræktað á þennan hátt er pakkað hjá framleiðanda og er merkt íslenskt og vistvænt.
Síðast en ekki síst er það lífrænn búskapur, það fer minnst fyrir honum en hér liggja sóknarfæri íslensk landbúnaðar.
Hér á landi eru í gildi lög um lífræna landbúnaðarframleiðslu og reglugerð um lífræna framleiðslu landbúnaðarafurða og merkingar. Vottunarstofan Tún gefur út reglur um lífræna framleiðslu og sér um vottun á framleiðslunni.
Sá sem stundar lífrænan búskap, stundar sinn búskap af virðingu við náttúru, umhverfi, dýr og menn. Hugsunin á bak við slíkan búskap er að ganga ekki á auðlindir landsins og skila því til baka sem tekið er, það er að nýta auðlindirnar á sjálfbæran hátt.
Ræktunin miðar að því að viðhalda eða auka frjósemi jarðvegs en jarðvegur og lífið í honum er undirstaða lífrænnar ræktunar. Bannað er að nota tilbúinn áburð. Áburður sem notaður er á að næra jarðveginn svo að hann geti nært plönturnar. Sá áburður sem um ræðir er af lífrænum toga, t.d húsdýraáburður, safnhaugamold og svo belgjurtir sem binda nitur úr andrúmslofti.
Í lífrænum landbúnaði er fjölbreytni í búskaparháttum mikilvæg og velferð dýra er mikilvægur þáttur.
Ekki er leyfilegt að nota lyf (eiturefni) í lífrænum búskap, í stað eiturefna eru notaðar lífrænar varnir gegn meindýrum og jurtalyf eru notuð til að meðhöndla sjúk dýr.
Ekki er leyfilegt að nota erfðabreyttar lífverur í lífrænum landbúnaði.
Afurð sem framleidd er eftir reglum vottunarstofa, tryggir að um hreina afurð sé að ræða, alla leið að borði neytandans.
Hér á landi er innflutningur á landbúnaðarvörum takmarkaður að undanskildu grænmeti.
Hvað vitum við um hreinleika innflutta grænmetisins? Upplýsingar hvað það varðar eru ekki auðfundnar.
Í Danmörku eru árlega teknar prufur úr öllum landbúnaðarvörum í leit að skordýraeitri.
Árið 2004 voru teknar 14.563 prufur, þegar niðurstöður voru fengnar var ákveðið að skoða hversu mikið Daninn er að innbyrða af skordýraeitri á dag og hvort einhver munur væri á innlendu og innfluttu grænmeti.
Gengið var út frá því að neysla grænmetis væri eins og ráðlögð er, 500 - 600 grömm á dag.
Danskar konur eru duglegri í grænmetinu en danskir karlar og fá því stærri eiturskammta.
Ef kona borðar ráðlagðan dagsskammt af innfluttu grænmeti, þá innbyrðir hún 59% af hámarksdagsskammti af eiturefnum sem hægt er að innbyrða án þess að bíða verulegan skaða af. Ef hún hins vegar kýs að borða eingöngu innlent grænmeti þá lækkar magnið niður í 16% af hámarksdagsskammti.
Skyldi danska konan vita af þessu?
Framleiðsluaðferðir Dana eru með svipuðum hætti og þær íslensku, talað er um vistvæna vöru framleidda á vistvænan hátt.
Hámarksdagsskammtur af eitri er líklega ekki stór, en samt sem áður myndu flestir vilja vera án hans.
Ef við viljum matvæli án eitur - og aukaefna þá veljum við vöru framleidda með lífrænum aðferðum.
Ef varan má mögulega innihalda smávegis, þá veljum við vöru framleidda með vistvænum aðferðum.
Ef okkur er alveg sama, þá veljum við þann kost sem er algengastur hér á landi, vöru framleidda með hefðbundnum aðferðum.
Ef okkur er skítsama, þá veljum við innflutt grænmeti.
Næringarfræði nútímans hefur mistekist… hroðalega
Veistu að sumar af algengustu dánarorsökum nútímans voru mjög sjaldgæfar í gamla daga?
Áður fyrr dó fólk vegna barnsfara, sýkinga og slysa… .
Í dag deyja flestir vegna svokallaðra “velmegunarsjúkdóma”.
Meðal þeirra eru t.d. offita, sykursýki 2, hjarta- og æðasjúkdómar, sumar tegundir krabbameins og meira.
Það er nokkuð ljóst að eitthvað hefur breyst í umhverfinu, þar sem þessir velmegunarsjúkdómar eru frekar nýtilkomnir og erfðamengi mannsins þarf mun meiri tíma til að taka breytingum.
Það merkilega er að hjá frumstæðum samfélögum sem nærast á náttúrulegu fæði þekkjast þessir sjúkdómar ekki.
Í þessum samfélögum kann fólk ekki einu sinni að lesa, en líkamlega er það miklu heilbrigðara en Vesturlandabúar .
Eins og staðan er í dag virðist flest benda til þess að fæðið sem við borðum sé afgerandi áhrifavaldur varðandi þessa sjúkdóma.
Þegar frumstæðari samfélög byrja að borða vestrænt fæði verða einstaklingar þeirra veikari (4). Þegar veikt fólk á vestrænu fæði tekur upp náttúrulegra fæði verður það hraustara (5, 6).
Þrátt fyrir þetta eru flestir næringarfræðingar og heilsustofnanir enn að ráðleggja okkur að borða kolvetnaríkt nútímafæði þó aftur og aftur sé búið að sanna að það sé ekki að reynast okkur vel.
Ekki einungis það, heldur kenna þeir hefðbundnu fæði (eins og rauðu kjöti sem hefur fylgt okkur frá örófi alda) um þá velferðarsjúkdóma sem eru tiltölulega nýjir!
Úrelt stríð við fitu og hið fáránlega lágfitumataræði
fæðupýramídinn minniStríðið við fitu var (og er) hornsteinn vestrænna leiðbeininga um fæði.
Á sjöunda og áttunda áratugnum voru hjartasjúkdómar gríðarlegt vandamál í Bandaríkjunum sem og öðrum vestrænum löndum.
Þar sem mettuð fita hækkar kólesteról lítillega komust nokkrir mikilsmetnir vísindamenn að þeirri niðurstöðu að fitan væri orsakavaldurinn.
Því var það þannig að árið 1977 voru gefnar út fyrstu opinberu leiðbeiningarnar um mataræði í Bandaríkjunum og var þar fólki ráðlagt að draga úr fitu en borða meiri ávexti, grænmeti og korn.
Vandinn var hins vegar sá að litlar rannsóknir lágu að baki þessum hugmyndum. Allir Bandaríkjamenn og í kjölfarið Vesturlandabúar urðu því þáttakendur í einni risastórri tilraun.
Bandaríski offitufaraldurinn hófst nánast á sama tíma og þessar fyrstu næringarleiðbeiningarnar voru gefnar út til almennings (7).
lágfituleiðbeiningar
Orsökuðu leiðbeiningarnar offitufaraldurinn? Við hreinlega vitum það ekki þar sem ekki er hægt að segja til um með fullri vissu að samsvörunin feli í sér orsakasamhengi. Það voru jú, ýmsir þættir í umhverfinu sem voru að breytast á þessum sama tíma.
Þær rannsóknir sem stuðst var við þegar “stríðið” gegn fitu hófst hafa verið hraktar með nýjum, betri rannsóknum. Mettuð fita er meinlaus (8, 9, 10).
Lágfitumataræði hefur verið rannsakað ítarlega í viðamiklum, stýrðum rannsóknum. Rannsóknirnar sýna ALLAR sömu niðurstöðu… þetta mataræði virkar EKKI (11, 12, 13, 14, 15, 16, 17).
Það kemur ekki í veg fyrir hjartasjúkdóma, það hjálpar ekki við megrun (nema þegar hitaeiningar eru skertar verulega) og það kemur ekki í veg fyrir krabbamein.
Samt ráðleggja “sérfræðingar” og heilsustofnanir okkur ennþá að borða þetta fæði, jafnvel þó búið sé að hrekja með öllu þann vísindalega grunn sem ráðleggingarnar byggðust á og fjöldi rannsókna sanni að lágfitumataræði virkar ekki.
Lágfitumataræðið var byggt á kenningum. Kenningarnar voru prófaðar og þær virkuðu ekki. Punktur.
Gríðarlega stórir hagsmunahópar eru að verki
Í fullkomnum heimi væri fólkið sem setur fram næringarleiðbeiningar algjörlega hlutlaust.
Það myndi byggja vinnu sína á nýjustu og bestu vísindarannsóknum sem völ væri á og myndi ekki láta eigin skoðanir eða fjárhagslega hagsmuni hafa áhrif á niðurstöður sínar.
En… því miður búum við ekki í fullkomnum heimi.
Það eru verulegir hagsmunaárekstrar í gangi hjá stærstu málsvörum næringarfræðinnar og hinna risastóru fæðu- og lyfjafyrirtækja.
Þetta eru fyrirtækin sem græða á því að fólk sé háð ruslfæði og lyfjum.
The Academy of Nutrition and Dietetics – heimsins stærstu samtök næringarfræðinga, eru styrkt að verulegu leyti af fyrirtækjum eins og Coca Cola, Pepsico, Mars og Kellogg’s. Sjá hér.
Samtök sykursjúkra í Bandaríkjunum (The American Diabetes Association) ráðleggja sykursjúkum að borða hákolvetnafæði sem gerir þá háða sykursýkislyfjunum. Samtökin þiggja gríðarlegar fjárhæðir frá lyfjafyrirtækjum, 15 milljónir dollara árið 2011. Sjá hér.
Ef þú gefur þér smá tíma í að skoða heimasíður stærstu heilsustofnana í heimi, sérðu fljótlega að stærstu styrktaraðilar þeirra eru fyrirtæki af þessari gerð.
Ég er ekki að reyna að koma með samsæriskenningar eða neitt þvíumlíkt, þessar upplýsingar liggja fyrir á opinberum heimasíðum þessara stofnana.
Það liggur í augum uppi að fólkið sem segir okkur hvernig við eigum að vera heilbrigð eigi ekki að þiggja fé af fyrirtækjum sem græða á veikindum okkar.
Fjöldi vísindamanna hefur verulegar áhyggjur af þessum hagsmunaárekstrum og eru opinberlega að berjast gegn þeim.
“Sérfræðingarnir” og lýðheilsustofnanirnar neita að viðurkenna vísindalega þróun
Í upphaflegu næringarleiðbeiningunum var lögð áhersla á að við borðuðum minni mettaða fitu og kólesteról, minna salt og meiri grænmetisolíur, ávexti, grænmeti og korn.
Hljómar þetta kunnuglega?
Það hlýtur að vera… því nútímaleiðbeiningar eru nánast samhljóða. Þær hafa ekkert breyst.
Árið 1977 var næringarfræði nokkuð ný vísindagrein. Við vissum lítið um hvernig næringarefni hafa áhrif á líkamann og sjúkdóma.
Hins vegar er næringarfræði risastór fræðigrein í dag. Hún er kennd við nánast alla háskóla og það hafa farið fram gríðarlega margar gæðarannsóknir á næringu. Við vitum MIKIÐ MEIRA í dag en við gerðum fyrir 36 árum.
Samt hafa opinberar leiðbeiningar lítið tekið mið af allri þessari framþróun fræðigreinarinnar og hafa nánast ekkert breyst (18).
Til dæmis vitum við nú að mettuð fita er skaðlaus, minnkuð saltneysla skiptir engu, grænmetisolíur geta valdið skaða og að hægt er að forðast fjölda sjúkdóma með því að draga úr kolvetnaneyslu.
Ég hef oft velt fyrir mér hvers vegna “sérfræðingarnir” og þessar mikilsvirtu stofnanir viðurkenna ekki einfaldlega þessa framþróun næringarvísindanna.
Ég er farinn að komast á þá skoðun að það hafi eitthvað með það að gera að áhrifamestu vísindamenn á þessu sviði hafi náð frama sínum með því að halda fram gömlu kenningunum. Þeir geta ekki skipt um skoðun án þess að verða sér til minnkunar.
Kunningi minn sendi mér þessi ummæli í tölvupósti um daginn og mér finnst þau eiga nokkuð vel við hér…
“Nýjar, vísindalegar staðreyndir ná ekki kjölfestu með því að sannfæra andstæðingana og fá þá til að sjá ljósið, heldur frekar vegna þess að á endanum deyja andstæðingarnir og ný kynslóð vex upp sem er með nýju staðreyndirnar á hreinu.”
– Max Planck
Þessi grein birtist upphaflega á authoritynutrition.com
